Gulaskuddancealkámuš Deanu bivdima bissema birra
Foto:
Govven: Ilkka Jukarainen
- Álggahus
Mii čujuhit gulaskuddanbrevii ja gulaskuddannotáhtii 07.04.2021 mas evttohuvvo bissehit luossabivddu Deanučázádagas 2021:as, ja uhcit rievdadusat guolástanláhkaásahusaide.
- Mearkkašumit
Deanuálbmot lea áiggiid čađa bivdán Deanujogas ja -vuonas, ja leat hálddašan johka- ja vuotnabivdima nu bures ahte deanuluossa lea šaddan beakkán buvtta olles máilmmis. Mii oaidnit gulaskuddanbreavas ahte ráđđehus lea árvvoštallamin leahkkut/viiddidit bivddu eará šlájaide mat uhkidit deanu luossanáli. Dát evttohus lea positiiva, ja mii doarjut dán ollásit. Mii evttohat ahte Ráđđehus maiddái ferte leahkkut vejolašvuođa bivdit njurjuid Deanunjálmmis ja -vuonas, mii lea leamašan gildojuvvon 1992 rájis. Seammás ferte Stáhta doarjut ja movttiidahttit olbmuid bivdit čeavráid, johkabuoidagiid ja eará loddešlájaid mat lea uhkádussan luossanállái. Dás ferte maid Stáhta leahkkut/viiddidit bivdinvejolašvuođaid deanujogas, – vuonas ja -oalgejogain, movttiidahttit bivdit hávgga, dápmoha, guvžžá, gudjora ja eará guollešlájaid mat uhkidit luossanáli. Eará evttohus lea fas leahkkut vejolašvuođa čakčabivdimii deanujogas guvžžáid maŋis, mii lea leamašan dološ árbevierru Deanus, muhto maid Stáhta lea gieldán láhkaásahusaid bokte. Jos buot bivdin deanujogas, -oalgejogain ja -vuonain gildojuvvo, de lea diehttalas ahte buot predáhtoršlájat lasket. Mii ballat evttohuvvon bivdingielddus buktá eanet negatiivvalaš konsekveanssaid go positiiva.
Gulaskuddannotáhtas boahtá ovdán ahte ruoššaluossa (pukkellaks) lea hástalus deanučázádagas, ja ahte lea vurdojuvvon ahte ruoššaluossa boahtá gorgŋet detnui ja oalgejogaide dán geasi. Mii leat maŋemuš jagiid oaidnán ahte ruoššaluossanálli lea laskan deanus ja vuonain. Dát luossanálli ii gula dáid guovlluide. Jos buot bivdin deanus ja vuonas gildojuvvo, de lea ballu ahte ruoššaluossanálli laská garrasit. Dáid hástalusaid fertejit eiseválddit váldit duođas ja bidjat eavttuid mo systemáhtalaččat bivdit dán šlája mii lea uhkádussan deanočázádaga luossanállái.
Gulaskuddanbreavas evttohuvvo gieldit buot luossabivddu. Dán evttohusa eat sáhte doarjut. Mii evttohat baicce ahte guovlluolbmot galget ain beassat bivdit deanučázádagas. Sii galget ain beasset bivdit luosa iežaset dállodollui ja birgejupmái. Árbevirolaš bivdinvierut, dego golgadeapmi ja buođđun deanujogas, ja fierbmebivdu vuonas leat juo doarvái uhkiduvvon almmolaš reguleremii bokte. Mii evttohat baicce ahte olggobealássit biddjojuvvojit gáddái.
Stáhta ferte maid vuhtii váldit ahte máŋgasiin lea luossabivdu ealáhussan, sihke deanus ja vuonas. Sidjiide lea luossabivdu dehálaš oassi birgejumis. Gulaskuddannotáhta viđát čuoggás s. 17 čuožžu makkár ekonomalaš konsekveanssaid dát rievdadusat buktet TF:ii ja muđui eará hálddahusaide. Muhto, das ii namuhuvvo makkár ekonomalaš konsekveanssat lea olbmuide geaidda luossabivdu lea dehálaš sisaboahtu iežaset birgejupmái.
Luossabivdu deanujogas ja -vuonas lea agibeaivve leamašan dehálaš eallinsuotna guovlluássiide. Luossa lea sivva manne olbmot leat ásaiduvvon dáid guovlluide ja lea dehálaš oassi johkasámi- ja mearrasámikultuvrii. Ollásit gieldit luossabivddu deanučázádagas lea stuorra uhkádussan guovlluássiide, ja lea mielde goarideamen min árbevieru ja kultuvrra. Mis lea ain doaivva ahte eiseválddit oidnet makkár boasttuvuođa leat dahkamin, ja álget guldalit ja vuhtiiváldet guovlluolbmuid rávvagiid ja máhtu, sihke otná ja boahttevaš hálddašeamis.
Árja nuorta válgabiire
Per Olaf Persen Jon-Christer Mudenia
Árja 1. Evttohus nuortaválgabiire Árja 2. Evttohus nuortaválgabiire
